Strojnik to ryba,
która może spowodować, że książki do biologii trafią do poprawki. Zwykle możemy
dowiedzieć się z nich, że do organizmów ciepłokrwistych zalicza się tylko ssaki
i ptaki. Po odkryciu strojnika trzeba będzie zweryfikować ten pogląd! Strojnik
to inaczej ryba księżycowa, która może mierzyć nawet 2 metry i ważyć do 100
kilogramów. Pomimo sporych rozmiarów potrafi zwinnie poruszać się w głębinach
mórz strefy umiarkowanej i ciepłej, gdzie żuje na głębokości od 100 do 400
metrów. W głębinach gdzie temperatura wody spada poniżej 10 stopni Celsjusza i
panuje wieczny mrok, strojnik wyróżnia się na tle innych drapieżników. Nie
porusza się ospale i nie czeka cierpliwie na ofiarę – jest aktywnym łowcą o
rozbudowanych mięśniach i dużych oczach. Niegdyś naukowcy głowili się nad tym
co stoi za tak niezwykłymi umiejętnościami. Zagadka ta została rozwikłana przez
Owyna Snodgrassa z Amerykańskiej Narodowej Służbie Oceanicznej i
Meteorologicznej w San Diego i jego koledze Nicholasowi Wegnerowi. Pierwszy z
wymienionych wyłowił strojnika podczas jednej ze swych wypraw, a jego skrzela
podarował Wegnerowi, który spostrzegł, że badany narząd znacznie różni się od
tych, które posiadają inne ryby. U strojnika naczynia krwionośne, będące
przeplatającą się siecią, otoczone są izolująca warstwą tkanki tłuszczowej.
Takie rozwiązanie ułatwia ogrzanie krwi, a naczynia niosące ciepłą krew
dodatkowo ogrzewają naczynia z zimną krwią. Domysły Wegnera zostały
potwierdzone dzięki serii eksperymentów na pełnym morzu. A tak to dokładnie
działa? Strojnik w trakcie poruszania płetwami piersiowymi generuje ciepło
ogrzewające krew, która następnie jest transportowana, z ciepłych mięśni
piersiowych, do skrzeli, gdzie spotyka się z naczyniami odprowadzającymi z nich natlenioną
zimną krew. Wtedy dochodzi do wymiany ciepła, a do organizmu płynie już ogrzana
krew. Badania pokazały, że ryby księżycowe potrafią utrzymać temperaturę ciała
nawet o 5 stopni wyższą niż temperatura otaczającej je wody. Naukowcy podejrzewają,
że jak dotąd niebadane gatunki strojnika mogą mieć inne zdolności do produkcji ciepła.
Płetwal błękitny to największe znane żyjące na
Ziemi zwierze. Ten gatunek walenia z rodziny fałdowców osiąga około 33 m
długości i waży do 190 ton. Przez miliony lat płetwale nie miały prawie żadnych
wrogów, przez co nie wykształciły odruchu ucieczki. Do naturalnych wrogów można
zaliczyć orki i ludzi. Jednak te pierwsze nie polują na nie zbyt często. Niestety to ludzie przyczynili się do
znacznego spadku populacji waleni podczas masowych polować w XX w. Brak
umiejętności odwrotu doprowadza do częstych kolizji z wielkimi kontenerowcami. Często
takie wypadki kończą się śmiercią olbrzymich ssaków. Głównymi sposobami ochrony
płetwali jest wprowadzenie ograniczeń prędkości dla statków, których trasy
żeglugi pokrywają się z miejscami siedliskowymi, bądź wytyczanie nowych szlaków
omijających te miejsca. Aby podnieść skuteczność powyższych działań naukowcy udali
się do Long Beach w Kalifornii aby dokładnie poznać zachowanie waleni gdy na
ich drodze stanie wielki statek towarowy. Long Beach to jeden z najbardziej ruchliwych
portów morskich na świecie, jednocześnie w pobliży znajduje się duże siedlisko
płetwala błękitnego. Wykorzystanie do badań GPSów umożliwiło porównanie ruchu
20 statków z ruchem 9 płetwali. Dystans dzielący statki od waleni wynosił od 60
metrów do 3 kilometrów. Reakcja płetwali na zbliżający się statek zawsze była
podobna, zamiast zanurzać się pionowo, powoli opadały w pozycji horyzontalnej.
Takie zachowanie jest najczęstszą przyczyną kolizji ze statkami. Aby uniknąć zderzenia
walenie musiałby zanurzyć się na głębokość 30 metrów. Niestety badania pokazały,
że płetwale zanurzają się jedynie na około pół metra na sekundę i nie próbują jednocześnie
uciec z drogi zbliżającym się statkom. W większości analizowanych przypadków
walenie cudem uniknęły kolizji. Naukowcy postanowili rozszerzyć swój projekt i
przeprowadzić wielotygodniowe obserwacje zarówno płetwali jak i innych gatunków.
Takie działania umożliwią stworzenie nowoczesnych zaleceń dotyczących
bezpiecznej żeglugi.
